Inwoners tasten in het duister

De onrust is groot onder inwoners van de Drechtsteden na de uitzending van Zembla op 8 juni, getititeld ‘De PFAS-doofpot’. Het programma onthulde, dat het water in sloten en natuurplassen in een straal van 15 kilometer rondom de Dordtse Chemours-fabriek, het vroegere Dupont, zeer ernstig vervuild is met hoge concentraties kankerverwekkende PFAS-stoffen. De verontreiniging is het ernstigst bij onze buurgemeenten Papendrecht en Sliedrecht. Maar hoe zit het in Ambacht en Zwijndrecht, die ruwweg hemelsbreed op zo’n 5 kilometer afstand van de fabriek liggen? Er lijkt in beide dorpen een radiostilte omtrent het verontrustende onderwerp te heersen. Weekblad De Brug zocht derhalve uit hoe het gesteld is met de vervuiling van het oppervlaktewater van Ambacht en Zwijndrecht en wie over welke informatie beschikt, met als vertrekpunt de gepresenteerde feiten van Zembla.

Het is stiller in de Sliedrechtse aula van de Merwebolder dan je normaal gesproken zou verwachten bij een publiek dat naar een filmvertoning gaat. In de zaal hangt een bedrukte sfeer en voor de aanwezigen is het allerminst een ‘avondje uit’. Inwoners en betrokkenen uit de omgeving zijn 6 september afgekomen op een oproep van de Sliedrechtse actiegroep Gezondheid Voor Alles. Een aantal van hen oogt overduidelijk ziek. Zij hebben een ‘mogelijk aan PFAS-gerelateerde ziekte’ en/of een geliefde daaraan verloren.
Die avond zal de film Dark Waters vertoond worden over de PFAS-schandalen van Dupont in Amerika, met na afloop een forumdiscussie tussen de toeschouwers en deskundigen. Ondanks dat er volgens de uitnodiging mogelijk “enkele burgemeesters en wethouders van de Drechtsteden gemeenten” zullen komen, waren deze niet aanwezig. Ook was de verdere politieke belangstelling gering.
Het deskundigenpanel, bestaande uit Roelof Bosma, journalist en presentator van het programma Zembla; Dr. Ir. Chiel Jonker, PFAS-specialist van de Universiteit van Utrecht; prof. Dr. Jacob de Boer, emeritus hoogleraar van de Vrije Universiteit Amsterdam en fractieleider Ruud Lammers van Onafhankelijk Papendrecht, kreeg die avond vele vragen en opmerkingen voorgeschoteld van bezorgde inwoners. Emoties als verdriet, angst, en vooral veel boosheid over de onwetendheid voerden daarbij de boventoon.

Radiostilte
Getuige berichten op facebook is de roep om duidelijkheid ook in Zwijndrecht en Ambacht groot. Zeker nu een aantal kilometer verderop ook in Barendrecht voor Plas Vrijenburgbos een negatief zwemadvies is afgegeven, net als voor de recreatieplas Merwelanden.
Inwoners tasten in het duister omtrent de gehaltes van PFAS in hun moestuingroenten, vrije uitloop kippeneieren en het zwemwater in hun directe woonomgeving, alsmede wat de gevolgen voor hun gezondheid zijn. Zij vragen zich af waarom de lokale overheid hierover niets communiceert, zoals dat wel in Sliedrecht, Papendrecht en Alblasserdam gebeurde.
Die geluiden bereiken ook Kees van der Hel van de actiegroep Gezondheid Voor Alles: “Ik weet ook niet waarom dat is. Mij is die vraag ook gesteld. Ik ken iemand uit de actiegroep uit Ambacht die zegt: ’het lijkt wel of we niet bestaan’, aldus de actievoerder.

Gemeentelijke website
Wie heeft lokaal de regie in handen en is die er eigenlijk wel? Voor wie dat wil uitvinden, kan voor de laatste stand van zaken omtrent de PFAS-adviezen de gemeentelijke websites raadplegen. Zowel Ambacht als Zwijndrecht verwijzen hun inwoners met vragen over zwemwater en moestuingroenten met een link naar de website van het RIVM (Rijks Instituut voor Volksgezondheid en Milieu). Alleen de gemeente Zwijndrecht adresseert daarnaast ook de eigen ongerustheid na de Zembla-uitzending. 

Brief college B&W
Enig inzicht in het standpunt en beleidsvoornemen van de gemeente Zwijndrecht staat verwoord in een brief van 4 juli van het college aan de Zwijndrechtse raad naar aanleiding van gestelde vragen door de fractie van ABZ. In antwoord daarop zegt het college dat zij “de zorgen deelt met de raad omtrent de PFAS-lozing.” Het college zegt hierover in contact te staan met de gemeenten Sliedrecht, Papendrecht en Dordrecht. Net als deze gemeenten stelt ook Zwijndrecht Chemours aansprakelijk voor de geleden schade. Over de kwaliteit van het drinkwater bestaan eveneens zorgen bij het college.
Verantwoordelijk drinkwaterbedrijf Oasen heeft “zowel in het oppervlaktewater als in oever- en grondwater op bepaalde plekken in deze regio verhoogde concentraties van PFOA en GenX (PFAS) gemeten. Oasen onderschrijft onze zorgen” zegt het college.
Weekblad De Brug vroeg aan Oasen, refererend aan de brief van het college, om aan te geven op welke “exacte plekken verhoogde concentraties van PFOA en GenX in het water en oever- en grondwater van Zwijndrecht en Hendrik-Ido-Ambacht is gemeten”. Aangezien de brief ook melding maakt van het collegeverzoek aan Oasen “om de kwaliteit van de drinkwaterbronnen te onderzoeken”, vroeg De Brug het drinkwaterbedrijf of Hendrik-Ido-Ambacht hierin ook wordt meegenomen. Zo niet, dan wilde deze krant weten of “Oasen het verstandig acht dat wel te doen met het oog op transparante communicatie en eventuele acties”, dat het Ambachtse college moet ondernemen met het oog op de volksgezondheid.

Gezamenlijke verantwoordelijkheid
In een reactie op vragen van De Brug stelt Oasen dat het water dat gebruikt wordt als bron voor drinkwater het oevergrondwater is uit de rivier de Lek (onderdeel van de hoofdstroom van de Rijn). Als het gaat om de Drechtsteden, levert Oasen alleen drinkwater aan inwoners van Alblasserdam, Papendrecht, Sliedrecht, Hendrik-Ido-Ambacht en Zwijndrecht. De gemeente Ridderkerk en een deel van de gemeente Hendrik-Ido-Ambacht wordt voorzien van drinkwater wat door Oasen zelf gewonnen en gezuiverd wordt. Het drinkwater van de gemeente Zwijndrecht en het andere deel van Hendrik-Ido-Ambacht is afkomstig uit de zuivering van drinkwaterbedrijf Evides.
Oasen benadrukt dat hun geleverde drinkwater voldoet aan alle kwaliteitseisen van de Nederlandse Drinkwaterwet en de Europese drinkwaterrichtlijn. Ook geeft zij een stevig statement af waar het gaat om bescherming van het milieu: “PFAS-stoffen horen niet thuis in het milieu en al helemaal niet in drinkwaterbronnen.”
Al sinds 2017 probeert Oasen Chemours te bewegen om de lozingen af te bouwen: “Het is voor de drinkwatersector van groot belang om het grondwater en het oppervlaktewater te beschermen en ongewenste stoffen in onze bronnen te voorkomen. De drinkwatersector is groot voorstander van een nationaal en Europees totaalverbod op PFAS, want wat er niet in onze drinkwaterbronnen zit, hoeven wij er niet uit te zuiveren. Het Rijk, andere overheden en bedrijven hebben hier allemaal een verantwoordelijkheid in.”
Oasen neemt zijn eigen verantwoordelijkheid, maar wijst ook naar anderen’: “We hebben samen met gemeenten de zorgplicht voor schoon drinkwater. Als beleidsmaker en vergunningsverstrekker spelen gemeenten een belangrijke rol bij het waarborgen van de drinkwatervoorziening.”

Raadsel Vrijenburg Plas versus Sandelingen Plas
Een woordvoerder van Waterschap Hollandse Delta laat desgevraagd weten, dat hun meest recente metingen uitwijzen, dat er geen onveilige waarden zijn aangetoond in het natuurzwemwater van Hendrik-Ido-Ambacht. De Sandelingen Plas ligt met een PFAS-waarde van 21 ng PEQ/l ruim beneden de gestelde grenswaarden. Maar de verderop gelegen Barendrechtse Plas Vrijenburgbos daarentegen heeft met een PFAS-waarde van 282 ng PEQ/l een negatief zwemverbod gekregen. Die hoge waarde heeft ook het waterschap verrast: “De resultaten hebben ons verbaasd. Verder onderzoek zal moeten uitwijzen waar de giftige stofhet fenhet vandaan komen”, zegt de woordvoerder.

Chemische crisis
Gezien de ligging van de Sandelingen Plas binneneen straal van 5 kilometer bij Chemours vandaan zou je niet verwachten dat de PFAS-waarden relatief laag zijn, terwijl een paar kilometer verderop in Barendrecht het juist andersom is en het water van Plas Vrijenburgbos sterk verontreinigd is. Iemand die dit ook beslist wil weten is de betrokken milieuchemicus Chiel Jonker. Hoe verklaart hij deze verschillen?
“Het heeft in ieder geval met de windrichting te maken. Ambacht en Zwijndrecht liggen ten (noord-)westen van de fabriek. Wind uit het oosten hebben we niet zo vaak en die windrichting is meestal minder krachtig. Sliedrecht en Papendrecht liggen ten noord-oosten van Chemours. In Nederland heerst een overwegend zuid-westen wind en die voert stoffen mee naar het noord-oosten. Daar slaat de PFAS het meest neer. In Barendrecht is een directe invloed van Chemours (via de lucht) niet aannemelijk en komt het vervuilde water uit de rivieren. De hoge PFAS-waarde daar wijst daarom op een andere vervuilingsbron. Wat die is, zou ik ook graag willen weten.”
De PFAS-waarde in Sandelingen is niet zo schokkend, maar dat betekent niet dat ‘de kust helemaal veilig is’. Het blijft oppassen geblazen volgens de milieuchemicus: “Het telt allemaal bij elkaar op. PFAS zit overal in. Ook in het menselijk lichaam, waarbij bekend is dat veel mensen nú al boven de door het RIVM gestelde gezondheidsgrenzen zitten. Wees kritisch op het woord ‘veilig’. Het betekent niet dat er helemaal geen PFAS inzit. Dat geldt niet alleen voor de hele voedselketen, maar ook voor het drinkwater. Dat zit in deze regio op het randje van het toelaatbare. Ook PFAS in zwemwater dat onder de gestelde norm ligt, kun je binnenkrijgen door het in te slikken tijdens het zwemmen. We hebben te maken met een chemische crisis”, waarschuwt Jonker.

Tekst + foto: Jacqueline van Dalen